'Oplossingen voor de klimaatverandering en maatregelen voor een circulaire economie moeten we niet van de overheid verwachten.'

Aan het woord is Evy Puelinckx: architect, academicus en sociaal ondernemer, maar vooral voorvechter voor de circulaire economie. Als vleesgeworden Triple Helix smeedt ze banden tussen de industriële, academische en gouvernementele wereld. Zo wil ze ervoor zorgen dat deze partijen elkaar kruisbestuiven om concreet aan de slag te gaan met circulariteit en duurzaamheid. 

Evy Puelinckx: 'Wat het klimaat betreft, is het nu echt al 2 na 12. We moeten dringend af van het lineaire productie- en consumptiemodel. Maar een transitie naar een circulaire economie laten we best niet van overheidsmaatregelen of wetten afhangen. Een snelle consensus is hier haast onmogelijk. Dat merk ik in de praktijk, als lid van de Klimaatraad: de wil is er, maar het duurt gewoon lang om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen. Het is dus aan de industriële wereld om het voortouw te nemen. Bedrijven zijn veel wendbaarder. Plus: hun klanten verwachten dat ook van hen.'

Recent onderzoek dat AXA wereldwijd voerde, bevestigt dit. Uit onze jaarlijkse Future Risk bevraging bleek dat de klimaatverandering vandaag de allergrootste bezorgdheid van consumenten is.  Vervuiling scoort wereldwijd zelfs hoger dan de angst voor een nieuwe pandemie.  Om de klimaatramp af te wenden, kijken klanten naar de bedrijfswereld. Ondernemingen moeten alles op alles zetten om duurzaam te handelen en produceren - met zo min mogelijk vervuiling. En ze moeten daarbij verder gaan dan het obligate duurzame doekje tegen het bloeden. Geen greenwash-acties, dus. 

Evy Puelinckx: 'Bedrijven doen er goed aan te luisteren naar hun klanten en werknemers.  De war on talent of de strijd om klantentrouw  … ze komen op hetzelfde neer. Mensen werken het liefst voor en kopen het liefst bij een organisatie waarop ze trots kunnen zijn. Een bedrijf dat overtuigend bezig is met duurzaam ondernemen en circulair produceren, zal sneller het engagement van waardevolle prospecten en sollicitanten krijgen. Daarom alleen al maakt de hele bedrijfswereld nu best echt werk van de transitie naar circulaire economie.'

Circulaire model drijft innovatie

'Niet alleen zorgt het circulaire model voor een efficiënter gebruik van onze hulpbronnen en vermindert het de impact op het leefmilieu van de productie en het verbruik. Het genereert ook nieuwe opportuniteiten, tewerkstelling en besparingen.' 

Circulaire economie is een productie- en consumptiemodel waarbij producten, bronmaterialen en onderdelen zo lang mogelijk en met een zo hoog mogelijke kwaliteit gebruikt kunnen worden.  Dit betekent dat je continu duurzame keuzes moet maken - vanaf het design en fabricatie tot de uitvoer, verkoop, hergebruik of ontmanteling. Het daagt ondernemingen uit om anders  te  denken, en zelfs hun businessmodellen om te gooien.  Zo zorgen circulaire fabrikanten er - van bij het ontwerp - voor dat hun producten herstelbaar of herbruikbaar zijn. Ze bieden die herstel- of onderhoudsservice als inherent onderdeel van hun product aan. Of ze verhuren of delen hun producten om die - als ze 'opgebruikt' zijn -  terug te nemen, te ontmantelen, en de restmaterialen opnieuw te gebruiken. 

Evy Puelinckx: 'Als circulaire ontwerper of fabrikant kijk je verder. Je kiest consequent voor een doordacht design met een hoge recycleerwaarde. Je zorgt dat je product gemakkelijk is om te onderhouden, reperaren en upcyclen. En: je levert alleen wat je consument echt verwacht en nodig heeft. Ook zorg je dat herstelgemak en onderhoud inherent deel zijn van je product - zo kun je ervoor zorgen dat mensen - via een inherente verzekering - bij aankoop van een product automatisch recht hebben op het herstel. Zo creëer je meer waarde met één product en beperk je afval tot een minimum.'

Een autofabrikant dus die zijn klanten geen auto maar de maatwerkmobiliteit levert? Die hen het juiste vervoersmiddel op het juiste moment ter beschikking stelt om hen naar en van werk, school, uitjes of hobby te voeren? 

Evy Puelinckx: 'Het lijkt een utopie, maar is zeker mogelijk. Het vergt wel wat omdenken. Het omschakelen naar het circulaire businessmodel heeft vaak grote gevolgen. Kiest een bedrijf bijvoorbeeld voor de product as a service-aanpak … dan dient het vraagstuk van de verzekering zich aan: want als niet jij maar de fabrikant bijvoorbeeld eigenaar is van je verlichtingsarmaturen, wie betaalt dan de kosten bij schade? Daarom is het belangrijk dat organisaties met elkaar overleggen - over sectorgrenzen heen. 

Toch denk ik dat ondernemingen snel zullen ondervinden dat er succesverhalen én zelfs winst schuilen in een circulaire bedrijfsvoering. Niet alleen zorgt het hergebruik voor een efficiënter gebruik van de hulpbronnen, en vermindert het de impact van de productie en het verbruik op het leefmilieu. Het genereert tewerkstelling en bespaart ook op budgetten.'

Circulariteit: complex, maar niet onmogelijk

'De duurzame keuze zou altijd de leukste, meest sexy, en eigenlijk de enig mogelijke keuze moeten zijn.' 

Nemen-maken-consumeren-weggooien … dat is het patroon waarop het heersende lineaire economische model stoelt. Grote hoeveelheden goedkope, gemakkelijk toegankelijke materialen en energie doorlopen vandaag deze cyclus. Vaak zorgt een ingebouwde beperkte levensduur ervoor dat dit in een razendsnel tempo gebeurt.  En de kosten voor afval worden op de maatschappij afgeschoven. Circulaire economie breekt radicaal met deze aanpak. 

Evy Puelinckx: 'Maar circulariteit is complex. Neem een tandenborstel: welk design is het meest duurzaam?  Het is een van de vragen die ik aan mijn studenten aan de UHasselt voorleg. Is het echt beter om een plastic tandenborstel te vervangen door een bamboemodel -  als het grondmateriaal ervoor uit China ingevoerd wordt? Ontwerp je dan niet beter een rubberen model met lokale recyclagematerialen?  Of switch je niet beter radicaal naar kauwtabletten, verpakt in glazen flesjes?'

Omwille van die complexiteit mag je volgens Evy Puelinckx consumenten niet verantwoordelijk stellen voor de circulaire economie.  Bedrijven  en overheid moeten het hen net  supergemakkelijk maken om duurzaam te leven. Ze moeten  ervoor zorgen dat duurzaam consumeren altijd de leukste, maar vooral de gemakkelijkste en de leukste keuze is. Of liever: de enig mogelijke keuze is. 

Transitie op lange termijn: elke beslissing telt

Hoe begint een onderneming aan een transitie naar circulariteit?  Hoe kunnen ze die nieuwe mindset incorporeren in hun strategische beslissingen en day-to-day operaties? 

Evy Puelinckx: 'Ja, een circulaire bedrijfscultuur installeer je niet van vandaag op morgen. Het is een weg die bedrijven op twee snelheden moeten afleggen. Tastbare acties op de korte termijn,een plan van aanpak voor de lange termijn. Op de langetermijn bepaal je een beleid, en leg je het vast. Je  neemt het grotere plaatje onder de loep: zijn er innovaties nodig, moet je mensen gaan herscholen, moet je het businessmodel omgooien? Doel is om na vijf jaar een circulaire mindset en aanpak te hebben geïnstalleerd.'

• Werk een gedragen visie uit. Werk in cocreatie een duidelijke visie uit en voer die topdown uit. Een circulaire bedrijfscultuur installeren vergt focus, visie en tijd. Het is een proces dat continu én topdown moet worden aangestuurd. De bedrijfsleiding moet 100% achter het plan staan en dit overal en altijd uitdragen. Pas dan heeft het kans op slagen.
• Zet je businessmodel op losse schroeven. Hoe verzoen je duurzaamheid met winst maken? Hoe geef je een circulair businessmodel vorm? Bedrijven kunnen hiervoor onder andere te rade gaan bij econoom Kate Raworth. In haar wereldwijde bestseller, Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st Century Economist, creëert Raworth een economisch model dat de sociale en ecologische dimensies samenbrengt in een eenvoudig economisch model. Dit kan dienen als denkkader dat overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties begeleidt bij hun beslissingen en handelen. En helpt hen de uitdaging van de 21e eeuw voor de mensheid aan te gaan: voorzien in ieders essentiële behoeften zonder de hulpbronnen van de aarde uit te putten. 
• Toets elke beslissing af. Binnen Acitv8Planet werkt met UHasselt Evy Puelinckx een vereenvoudigd beslissingsmodel uit dat hierop gebaseerd is. Het is een tool waarmee je de impact van je handelingen en beslissingen eenvoudig toetst aan 4 uitgangspunten die zowel ecologisch als sociaal rechtvaardig zijn. 
• Vertel wat duurzaamheid inhoudt. Zorg dat je aankopers, ontwerpers, arbeiders, hr-medewerkers en zelfs poetsvrouwen precies precies weten wat van hen verwacht wordt. Geef hen heldere richtlijnen die het hen makkelijk maken om duurzaam te handelen. Zo kun je stellen dat medewerkers enkel een fairphone krijgen:  een smartphone die met sociaal  verantwoord vervaardigd werd, en die gemakkelijk hersteld kan worden.
• Maak het je klanten gemakkelijk. Geef ook je consumenten die houvast: bied hen heldere en objectieve informatie over de circulaire kwaliteiten van een product. Zorg wél dat die uitblinkt in eenvoud: met een label weten kopers in één oogopslag welk product, service of provider de betere keuze is. Zo kunnen ze moeiteloos voor circulaire producten kiezen. Of liever nog: bied alleen maar voor circulaire producten aan.
• Betrek je CSR-manager overal bij. De CSR-manager zou bij alle of alvast de meest belangrijke beslissingen op vlak van hr, marketing, research & development en operations gehoord moeten worden. Bedrijven die geen CSR manager hebben, kunnen met externe CSR-adviseurs of  3rd parties samenwerken. 
• Schaal op waar mogelijk. Opschalen is de snelste en meest efficiënte manier om duurzaam te opereren en positieve impact te creëren. Zo kunnen facility managers beslissen om in alle gebouwen die ze beheren natuurlijke poetsmiddelen te gebruiken. Of om renovaties te synchroniseren en er alleen circulaire materialen voor te gebruiken.  
• Zet de juiste mensen aan het werk. Om een circulaire transitie te doen slagen heeft een bedrijf vaak mensen met andere vaardigheden en en een andere mindset nodig. Hr kan hiermee rekening houden bij vacatures voor nieuwe medewerkers, of het aanbod van trainingen en opleidingen aan het eigen personeel.  
• Geef vooruitdenkers de ruimte. Om circulaire innovatie te doen slagen, heb je mensen nodig die durven vooruitdenken, experimenteren en falen. Een bedrijf bewijst zichzelf dus een grote dienst als het luistert naar de ideeën. 
• Wees transparant: Een duurzaam verhaal heeft geen groene praatjes nodig. Het vertelt zichzelf.  Wel loont het om transparant te zijn als het met de circulariteit nog niet overal goed zit in een onderneming. Moffel dit niet weg, maar vertel open wat je al bewerkstelligde en waar je nog aan werkt. 

Transitie op korte termijn: maak het tastbaar

'Je bedrijf transformeren tot een circulaire organisatie is een hele reis.  Maar zoals bij elke reis, begint alles bij de eerste kleine stap.'

Bedrijven hoeven niet meteen een langetermijnplan of nieuw businessmodel klaar te hebben om met circulariteit aan de slag te gaan. Op de korte termijn kunnen ze concrete projecten op het getouw zetten die de circulaire economie tastbaar en betekenisvol maken. Projecten die meteen vruchten opleveren en als succesverhalen bij hun medewerkers en klanten gaan leven. Zo worden die geprikkeld om ook duurzaam te denken en innoveren.   

Dat is volgens Evy Puelinckx de sleutel tot een succesvolle transitie:  laat mensen de voordelen en fun van circulariteit beleven en nudge hen op een positieve manier om er actief mee bezig te zijn.  Door kleinschalig met duurzame keuzes, re- of upcycling aan de slag te gaan, creëer je automatisch een mindset voor circulariteit op grote schaal.  Om bedrijven op gang te zetten, richtte Evy Puelinckx The Circular Agency op. Dat zet samen met een bedrijf circulaire projecten op die de eerste jaren helpt te overbruggen tot hun langetermijnstrategie op punt staat. Het organiseert makers labs, teambuildings, urban mining projecten en maakt duurzame relatiegeschenken die zaadjes planten voor een nieuwe mindset in het bedrijf.

Evy Puelinckx: 'Kleinschalige projecten kunnen een heel grote impact hebben. Neem relatiegeschenken. Voor ABN AMRO maakten we met The CircularAgency bureaulampen uit afgedankte promotionele banners van de bank.  Niet alleen gaf de bank zo een tweede leven aan zijn banners,  ze  maakte er gegeerde hebbedingen van die hun circulair verhaal uitdragen naar medewerkers, klanten en partners. Dat is het hele punt van duurzaam ondernemen: dat je er heel concreet, praktisch en vooral continu mee bezig bent. Zo hoeft je marketingafdeling zich niet ook niet langer het hoofd te breken over je communicatie. Je hoeft je verhaal niet eens te bedenken: het zit ingebakken in je acties.'

• Laat mensen het beleven. Via teambuildings en makers labs maakt iedereen, van manager tot arbeider, nieuwe producten uit restmateriaal. Zo gaan ze afval zien als een geschenk, en leren ze gebruikte materialen als bron te zien. En creëer je nieuwe circulaire, kostbare en vaak verrassend vernieuwende objecten, interieurs of evenementen. In een volgende stap kan dat dan doorgetrokken worden naar verdere initiatieven intern. 
• Stel een masterplan op voor 3 jaar. Maak een quick scan van je bedrijf en bekijk waar je quick wins kan scoren. Schakel bijvoorbeeld over op natuurlijke poetsmiddelen. Maak een stappenplan op waarin je helder vastlegt wat er met afgedankte bureaumeubels, pc's of smartphones gebeurt. 
• Urban mining: wissel reststromen uit. Via 'urban mining'  biedt een bedrijf zijn restmaterialen aan wie die een tweede leven kunnen geven. Evy begeleidt bedrijven die gaan verbouwen en herinrichten hierbij. Evy Puelinckx: "Het voorbije jaar hebben we bijvoorbeeld veel slachtoffers van de natuurramp in Wallonië geholpen bij de heropbouw van hun huizen, door materialen uit bestaande gebouwen van DCA opnieuw in te zetten. Andere materialen gebruikte het bedrijf zelf, als ruw materiaal voor de inrichting van de nieuwe coffeecorner, bijvoorbeeld.'
• Enthousiasmeer je omgeving. Het belangrijkste is mensen enthousiast maken. Dat doe je met kleine projecten die tot de verbeelding spreken zoals bureaulampen maken uit afgedankte gevelbanners. 

Op de goede weg

De laatste paar jaren zetten we stappen in de goede richting als het om duurzaamheid gaat. De Sustainable Development Goals van de VN hebben maatschappelijke en duurzame vraagstukken op de agenda gezet. En er is de Europese Green Deal, die de EU omvormt tot een moderne, grondstoffenefficiënte en concurrerende economie.

Evy Puelinckx: 'Er is nog werk aan de winkel voor we daadwerkelijk het eerste klimaatneutrale continent worden. Wachten op wetgeving of regelgeving of kijken naar de ander helpt ons geen stap vooruit. Het is aan industrieën en bedrijven om nu helder stelling te nemen naar de eigen medewerkers en naar klanten en stakeholders. En om een duurzaam beleid ook in kleine en grote concrete initiatieven te vertalen. En dat lukt alleen als de mindset op C-niveau juist zit.'